Wij vliegen via Stockholm naar Kiruna (Zweden), nemen daar de auto om via Rovaniemi (Finland) terug naar Zweden (Lulea) te rijden. De Noorse fjorden en prachtige bergen gaan we dus jammer genoeg niet zien (hoewel we wel een uitstap maken naar het drielandenpunt), maar wel de uitgestrekte dennen- en sparrenbossen in Finland (ken je trouwens het verschil tussen een den en een spar? Den Duo - twee naalden, Spar Solo - 1 naald...geleerd op bushcraftweekend!) en de sobere boomloze hoogvlakten omgeven door staalgrijze meren (nu ja, als wij er zijn, zullen ze eerder wit zijn) en moerassen in Zweden.
De Sami hebben een parlement in Noorwegen (sinds 1989), Zweden (Kiruna - sinds 1993) en Finland (sinds 1996) om te waken over de bescherming van hun rechten, cultuur en taal. Ik vermoed dat Rusland niet veel om deze bescherming geeft.
Nog vlug een beetje geschiedenis misschien...voor wie daar zin in heeft ;-).
De eerste tekenen van menselijk leven in Lapland zien we 7000 jaar geleden. In de Middeleeuwen vochten toenmalige grootmachten (Denemarken/Noorwegen, Zweden/Finland, Rusland) geregeld met elkaar over de natuurlijke rijkdommen van Lapland en de Sami moesten vaak belastingen aan alledrie betalen omdat er geen echt duidelijke grenzen waren in het noorden.
In februari 1808 vielen Russische troepen (trouw aan Tsaar Alexander I) Zweedse posities in Finland aan. Het maakte deel uit van een geheim pact tussen de tsaar en de Franse keizer Napoleon (Zweden had blijkbaar geweigerd om Frankrijk te helpen bij het blokkeren van Engelse havens). Zweden moest Finland afstaan aan Rusland in 1809 en er kwam een nieuwe grens: van de Bothnische Golf langs de rivieren Tornio, Muonio en Könkämä tot in Kilpisjärvi. Dit is nu de grens tussen Zweden en Finland en wij gaan daar langs die rivier (Muonio) logeren in Karesuvanto. We gaan ook een uitstap in Kilpisjärvi maken. Finnen waren al aan het uitwijken naar Noorwegen en toen de Russen de macht overnamen, werd dit nog erger. Finnen maakten er blijkbaar een gewoonte van om bossen af te branden om er landbouwgrond van te maken. Sami hadden deze bossen echter nodig om hun rendierkuddes te voeden.
Toen Rusland in 1850 aanstalten maakte om nog meer grondgebied te veroveren, vroeg Zweden hulp aan Frankrijk en Engeland. De grens tussen Zweden en Rusland-Finland werd gesloten. Russen kregen geen graas- en visrechten meer in Zweden (dit duurde tot 1908). Ook Noorse Sami mochten van Rusland de grens niet meer over om hun kuddes in Finland te laten grazen. Noorwegen volgde in 1889 en sloot z'n grens met Finland. Een ramp voor de Sami omdat ze zo hun traditionele migratieroutes niet meer konden volgen.
In het begin van de 20ste eeuw was armoede troef in Lapland.
Lapland was niet rechtstreeks betrokken bij WO I (Noorwegen en Zweden hadden zich neutraal verklaard), maar de Russen maakten van het Finse Tornio aan de Bothnische Golf hun belangrijkste haven naar het westen (aangezien de Duitsers de toegang tot de Baltische zee controleerden). Lenin bv. is via Tornio in april 1917 teruggekeerd naar Rusland na z'n ballingschap. Finland maakte gebruik van de Russische Revolutie om de onafhankelijkheid uit te roepen (hoewel ze nog niet gedaan hadden met vechten, want er volgde nog een burgeroorlog in Finland).
Drie maanden na het begin van WO II vielen Stalin's troepen Finland aan nadat Helsinki had geweigerd om een stuk grondgebied af te staan aan de Sovjets om Leningrad te beschermen. Leningrad lag toen slechts op 32 km van de grens met Finland en Stalin vreesde dat de Duitsers via Finland gingen aanvallen. De Finnen waren in deze Winteroorlog in de minderheid (4 tegen 1), maar hielden toch een aantal maanden stand, gekleed in witte camouflage, zich verplaatsend op ski's, bij temperaturen tot -40°C...
Maar uiteindelijk wonnen de Sovjets toch...en Finland moest ongeveer 10% van z'n territorium afstaan...om Leningrad te beschermen.
Op 9 april 1940 vielen de Duitsers Noorwegen aan o.w.v. de strategisch zo belangrijke Atlantische kustlijn. 8 Juni 1940 gaven de Noren zich over. Tijdens de bezetting waren de Noren burgerlijk ongehoorzaam: ze deden bv. of ze geen Duits verstonden, gingen niet naast een Duitser zitten op de bus... De Duitsers maakten het op den duur illegaal om recht te blijven staan op een bus als er nog zitplaatsen waren. Tegelijk waren er ook 400 Noren werkzaam als bewakers in concentratiekampen. Er waren er zo'n 5 in Noorwegen en zowel Noorse als Duitse bewakers waren verantwoordelijk voor het folteren en doden van honderden gevangenen.
De Zweden waren zogezegd neutraal in de oorlog, maar stonden wel toe dat Duitsland troepen en oorlogsmateriaal via hun land transporteerde om Noorwegen te bezetten. Iets waar de Noren het tot de dag van vandaag moeilijk mee hebben, lees ik.
Finland stond de Duitsers ook toe om vanop hun grondgebied te opereren om de Sovjets aan te vallen. De Sovjets bombardeerden daarop o.a. Helsinki en Turku en zo werd Finland ook mee in de oorlog getrokken. De Finnen deelden niet de Nazi ideologie, maar wilden wel mee de Sovjetunie verslaan om hun grondgebied terug te winnen.
In 1943 zochten de Finnen een uitweg uit de oorlog (na de nederlaag van de Duitsers in Stalingrad). In 1944 werd een vredesverdrag getekend met de Sovjetunie. Finland moest grond die ze teruggewonnen hadden, weer afgeven, moest 300 miljoen dollar betalen aan de Sovjetunie voor wederopbouw en moest Duitse troepen van z'n grondgebied verdrijven.
Dit was het begin van de Lapland Oorlog. Eind 1944 waren er nog zo'n 200.000 Duitse troepen aanwezig in Finland en die hadden geen zin om zich over te geven. De Finnen rukten op vanuit het zuiden, de Sovjets vanuit het oosten...De Duitsers moesten zich terugtrekken naar het noorden, richting Noorwegen en ze pasten daarbij de tactiek van de verschroeide aarde toe: ze brandden alles af. Rovaniemi (daar gaan we ook naartoe) werd tot op de grond afgebrand, er bleven maar 13% van de gebouwen overeind. Er wordt geschat dat de helft van alle gebouwen in Fins Lapland vernield werd. Alle bruggen, behalve 2, werden opgeblazen en op alle wegen werden mijnen geplaatst. De ene na de andere stad ging in vlammen op. De rook kon mijlenver gezien worden. Ten noorden van de Poolcirkel zijn 9 op de 10 gebouwen afgebrand.
Zweden stelde z'n grenzen open voor 50.000 Finse vluchtelingen. Ze staken o.a. in Karesuando (waar wij dus logeren aan de Finse kant) de grens over.
Ook in Noors Lapland werden zo'n 45.000 mensen uit hun huizen gedwongen, die dan systematisch vernield werden. Maar hier konden vele inwoners zich wel verbergen voor de Duitsers.
De wederopbouw die moest gebeuren na de oorlog was enorm...Zo'n 170.000 mensen zijn in die periode (tot 1980) weggetrokken uit Lapland.
Vandaag zijn er dus in de 3 landen Sami parlementen en deze proberen over de grenzen heen samen te werken. Toch trekken nog steeds veel mensen weg, omdat er meer kans is op werk in het zuiden. In Fins lapland bv. bedraagt de bevolkingsdichtheid 2 mensen per km2 waar het nationaal gemiddelde 17 mensen per km2 is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten